PSA – tumor marker prostate
PSA (prostata specifični antigen) je primarni, specifični tumorski marker prostate. PSA je složeni protein (glikoprotein), koji u fiziološkim uslovima stvaraju isključivo sekretorne ćelije prostate, a njegova osnovna uloga je likvefakcija (“razvodnjavanje”) sperme – da razlaže proteine semene tečnosti.
U semenoj tečnosti PSA razlaže proteine seminalnih vezikula na nekoliko manjih proteinskih molekula, kao deo procesa rastvaranja seminalnog koaguluma i prevođenja u tečno stanje.
PSA predstavlja laboratorijski skrining test kojim se iz uzorka krvi muškog pacijenta određuje nivo PSA (prostata specifičnog antigena). PSA se nalazi i u parauretralnim i analnim žlezdama, kao i u tkivu dojke tako da se i u krvi žena može naći jako nizak nivo ovog proteina.
PSA se nalazi u krvi u dva oblika: kao PSA vezan za proteine i slobodan PSA (free PSA). Ukupan/total PSA (tPSA) u krvi je predstavljen sa obe frakcije zajedno.
Povišen nivo tPSA (ukupan/total PSA) > 4 ng/ml u krvi često je prvi pokazatelj mogućeg oboljenja prostate. Obavezno se radi u kombinaciji sa free PSA (slobodni prostata specifični antigen) i njihovim indeksom free PSA/PSA.
Ukoliko je ukupan PSA viši od gornje granice normale, a indeks veći od 0,25 onda je najverovatnije to posledica benignog (dobroćudnog ) uvećanja prostate. Ako je ukupan PSA viši od gornje granice normale, a indeks manji od 0,15 najverovatnije je u pitanju karcinom prostate. U patološkim uslovima (karcinom prostate) PSA mogu da stvaraju i maligne ćelije, pa je stoga PSA izuzetno važan sa dijagnostičkog aspekta u ranoj prevenciji karcinoma prostate.
** Problem kod dijagnoze kancera prostate na osnovu koncentracije PSA u krvi je u tome što se koncentracije PSA u krvi kod osoba sa benignom hiperplazijom prostate i kancerom prostate u određenoj meri preklapaju, pa za oblast koncentracija 4-10 ng/ml (“siva zona dijagnostike”) nije moguće utvrditi da li se radi o benignoj ili malignoj bolesti. U ovoj oblasti koncentracija PSA u krvi nije moguće uspostaviti cut-off vrednost iznad koje bi biopsija prostate, kao invazivna i bolna procedura, bila neophodna.
Zbog toga se osim ukupnog PSA određuje i slobodni PSA (free PSA) čija se koncentracija smanjuje kod malignog oblika bolesti. Koncentracija ukupnog PSA < 2 ng/ml označavaju malu verovatnoću za kancer prostate kod asimptomatske muške osobe. Procenat slobodnog/ free PSA < 25% (index < 0,25 ) uz koncentraciju ukupnog PSA 4-10 ng/ml ukazuje na veću verovatnoću za malignu bolest. Koncentracije ukupnog PSA > 10 ng/ml ukazuju na veliku verovatnoću za malignu bolest prostate.
PSA test u pojedinim slučajevima može otkriti i vrlo male karcinome prostate koji se manifestuju asimptomatski. Mnogi karcinomi prostate rastu vrlo sporo da ne ugrožavaju čovekov život i otkrivanje karcinoma prostate u vrlo ranom stadijumu je od velikog značaja.
Dakle, vrednosti ovih rezultata služe u dijagnostici i razlikovanju benignog uvećanja prostate od karcinoma prostate.
Povišene vrednosti PSA:
- Benigno uvećanje (hiperplazija) prostate;
- Infekcija urinarnog trakta;
- Zapaljenje prostate (Prostatitis) ili povrede prostate;
- Karcinom
PSA se koristi i kao tumorski marker za oboljenja prostate i ako nije dovoljno osetljiv tumorski marker, jer može biti povišen i kod benignih i kod malignih oboljenja prostate. Takođe, određen broj pacijenata sa karcinomom prostate uopšte nema povišene vrednosti PSA u krvi.
I pored ovih nedostatka, PSA test je za sada najbolji tumorski marker karcinoma prostate. Drugi, uobičajeni skrining test, koji se radi uz PSA je – digitalni rektalni pregled prostate (koga ne treba raditi pre vađenja krvi, jer ). Ukoliko se rezultati ovih skrining testova pokažu kao abnormalni, Vaš lekar Vam može preporučiti biopsiju prostate. Tokom biopsije prostate se uzimaju uzorci tkiva prostate u cilju laboratorijskog pregleda. Konačna dijagnoza karcinoma prostate se zasniva na rezultatima biopsije.
Iako PSA kao tumorski marker ima određene nedostatke, danas se ispitivanje pacijenata sa oboljenjem prostate ne može zamisliti bez određivanja vrednosti PSA. PSA test je od pomoći prilikom dijagnoze, prognoze i praćenja efekata i efikasnosti primenjene terapije za karcinom prostate.
Kada se preporučuje PSA test?
- svim zdravim muškarcima – nakon navršene 50-te godine života;
- svim zdravim muškarcima koji u porodici imaju istoriju karcinoma prostate – nakon navršene 40-te godine života;
- Svim zdravim muškarcima nakon navršene 40 godine života – koji su u široj porodici imali najmanje 2 člana imali istoriju karcinoma prostate;
- Obolelima, u skladu sa preporukom lekara, radi evaluacije i kontrole stanja bolesti;
- Za otkrivanje ponovne aktivacije tumora nakon primene terapije.
Određivanje koncentracije ukupnog PSA se inicijalno primenjuje kod osoba sa simptomima kancera prostate kao što su otežano, bolno i/ili učestalo mokrenje, bol u leđima ili karlici. Zatim tokom tretmana kancera prostate i u određenim intervalima nakon završene terapije kancera prostate.
Početni nalaz povišenih vrednosti PSA u krvi treba potvrditi još jednom analizom krvi, nakon 6 nedelja do 3 meseca. Čest je slučaj povećanih koncentracija PSA u krvi kao posledica infekcije prostate zbog čega lekar nekada propisuje antibiotik, kada postoje indicije da se radi o infekciji, a zatim nakon završene terapije ponavlja analizu.
- Polu-život PSA u cirkulaciji je od 22-33h, što je relativno dug polu-život pa je potrebno 2-3 nedelje da se koncentracija PSA značajno smanji nakon određenih dijagnostičkih i terapijskih procedura vezanih za prostatu.
** Tumorski markeri se najčešće određuju iz krvi, urina ili uzorka tkiva korišćenjem različitih laboratorijskih metoda.
** Tumorske markere treba odrediti kad je osoba zdrava. Svaka osoba ima svoju etalonsku (osnovnu ili početnu) vrednost svakog tumorskog markera posebno.
Određivanje koncentracije tumorskih markera se može raditi u vreme:
- postavljanja dijagnoze, pre, u toku ili nakon završetka terapije;
- i na kraju periodično da bi se ustanovilo eventualno ponovno jaljanje tumora.
Ako se tumorski marker određuje da bi se ustanovila uspešnost terapije ili da bi se videlo da li je došlo do pogoršanja osnovne bolesti i ponovnog javljanja tumora, njegovu koncentraciju treba određivati periodično u određenim vremenskim razmacima (da bi se videlo da li dolazi do povišenja ili smanjenja koncentracije istog).
Ovakva serijska određivanja su svakako daleko značajnija u odnosu na pojedinačno merenje nivoa tumorskih markera.
Vrsta uzorka i vreme kada se uzima uzorak:
Uzorak: serum (venska krv)
U Minmedik laboratoriji rezultat analize PSA bude gotov u toku istog dana
PRIPREMA PACIJENTA:
Pre nego što se pristupi određivanju PSA, da ne bi doslo do lažnog povećanja PSA, treba izbegavati sledeće:
- izbegavati ejakulaciju 3 dana pre izvođenja testa povećanja PSA;
- takođe i rektalni pregled prostate (nekoliko nedelja posle rektalnog pregleda ne treba vaditi krv za analizu PSA). Rektalni pregled prostate kod nekih osoba može da dovede do dvostukog povećanja koncentracije PSA u krvi nakon pregleda;
- biopsiju prostate i cistoskopiju;
- endoskopski pregled bi trebalo obaviti posle vađenja krvi;
- urinarna infekcija ili kateter– može uticati na zapaljenje prostate;
- Izbegavati uzimanje multivitamina ili dijetarnih suplemenata koji sadrže biotin (vitamin B7), i obično se nalaze u suplementima za poboljšanje kvaliteta kose, kože i noktiju.
Nedostatak PSA testa je nedovoljna osetljivost, zbog koje u pojedinim slučajevima može pokazati lažno pozitivne rezultate ili lažno negativne rezultate.
Potrebno je ponoviti test ukoliko su rezultati visoki – nakon 4 do 8 sedmica.
** Periodično, serijsko određivanje tumorskog markera ima mnogo veći značaj nego pojedinačno i nasumično rađenje istih analiza. Pri tom, preporučuje se POREĐENJE REZULTATA TESTOVA RAĐENIH U JEDNOJ ISTOJ LABORATORIJI. Takođe uvek voditi računa da su koncentracije izražene u istim jedinicama (ng/mL, U/mL i sl).
U Minmedik laboratoriji Referentna vrednost ukupnog/ total PSA : tPSA je < 4,0 ng/ml
Referentna vrednost slobodnog free PSA: Free PSA: < 0,944 ng/ml
Referentna vrednost INDEXA free PSA/PSA: > 0,15
Vrednosti PSA tumorskog markera se tokom starosti povećavaju:
Godine starosti | Normalne vrednosti |
40 – 50 god | <2,5ng/ml |
50 – 60 god | <3,5 ng/ml |
60 – 70 god | <4,5 ng/ml |
70 – 80 god | <6,5 ng/ml |
U Minmedik laboratoriji određivanje nivoa PSA iz krvi možete uraditi pojedinačno, ili u kombinaciji sa određivanjem slobodnog prostata specifičnog antigena (free PSA) i njihovim indeksom free PSA/PSA (panel ovih analiza)
Analizu PSA, free PSA kao i sve ostale testove možete uraditi bez zakazivanja u Minmedik laboratoriji. Za sve dodatne informacije kontaktirajte nas na:
Tel: 011/43-83-995
Mob: 065/94-90-835